Σπουδαίος είναι ο ρόλος του σχολικού περιβάλλοντος και της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην επαφή του παιδιού με την λαϊκή παράδοση. Ένας τρόπος για να μυήσουμε τα παιδιά στις μνήμες του παρελθόντος είναι και η παρουσίαση διαφόρων εθίμων και συνηθειών που παρατηρούνται πανελλαδικά ή σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας. Οι συνήθειες αυτές εκφράζουν τόσο την πολιτισμική θέση του ντόπιου πληθυσμού, όσο και τη σύνδεσή του με παλαιότερους πληθυσμούς που πέρασαν από εκείνη τη περιοχή.
Ένα έθιμο που συναντάμε σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας αλλά κυρίως στην Χίο είναι η κουλούρα της κυρά- Σαρακοστής.
Παριστάνουν τη Σαρακοστή σαν καλογριά με εφτά ποδάρια, σταυρωμένα χέρια και χωρίς στόμα, γιατί νηστεύει. Κάθε Σάββατο της έκοβαν και ένα ποδάρι.
Την παραμονή ης Καθαρής Δευτέρας οι γυναίκες ζύμωναν αυτή την κουλούρα. Όλοι αυτοί οι συμβολισμοί που τόσο έξυπνα έφτιαχνε η γυναίκα του χωριού η οποία δεν είχε πολλές γραμματικές γνώσεις είχε όμως ένα αλάνθαστο κριτήριο συνδυασμού συμβόλων και πραγματικών γεγονότων αλλά και μια δημιουργική φαντασία.
Η κυρά Σαρακοστή λοιπόν έχει κλειστά μάτια και σταυρωμένα χέρια γιατί η περίοδος αυτή της θρησκευτικής μας ζωής είναι περίοδος περισυλλογής και προσευχής με αποκορύφωμα την Μεγάλη Εβδομάδα. Δεν έχει στόμα γιατί είναι περίοδος νηστείας και μάλιστα πιο αυστηρής από εκείνης των Χριστουγέννων. Έχει επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες που διαρκεί η Μεγάλη Τεσσαρακοστή μέχρι να φτάσει το Πάσχα. Κάθε Σάββατο οι γυναίκες έκοβαν ένα πόδι από την κουλούρα και έτσι έβλεπαν πόσες εβδομάδες υπολείπονται μέχρι το Πάσχα.
Πρόκειται για ένα πρωτότυπο και αυτοσχέδιο ημερολόγιο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες της Χίου αλλά και των άλλων περιοχών της Ελλάδας.
Αυτή την ιδέα μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε και για την ευαισθητοποίηση των παιδιών στο θέμα του χρόνου. Με αυτόν τον τρόπο συνδυάζουμε το παλιό με το καινούριο, την παράδοση με την νέα γενιά.
Έχει άλλες μορφές η κυρά-Σαρακοστή;
Σε πολλές περιοχές η φιγούρα αυτή που περιγράψαμε πιο πάνω ήταν φτιαγμένη από χαρτί και κρεμιόταν στον τοίχο του σπιτιού όπως τα κλασσικά ημερολόγια. Κάθε Σάββατο δίπλωναν ένα πόδι και το τελευταίο το έβαζαν μέσα σε ένα καρύδι. Το τυχερό καρύδι με το πόδι της κυρά-Σαρακοστής το ανακάτευαν με τα άλλα καρύδια και ξηρούς καρπούς όποιος το έβρισκε ήταν ο τυχερός.
Στις περιοχές της Ελλάδας που η κυρά- Σαρακοστή γινόταν από ζυμάρι το τελευταίο πόδι το έβαζαν μέσα στο ψωμί της Ανάστασης και πάλι ήταν τυχερός όποιος το έβρισκε.
Στον Πόντο η Σαρακοστή δεν ήταν γυναίκα αλλά μια πατάτα ή ένα κρεμμύδι. Το κρεμούσαν με ένα σκοινί από ένα ξύλο στο ταβάνι και κάρφωναν επάνω της επτά φτερά. Το όνομά του εθίμου ήταν Κουκουράς και γινόταν και για εκφοβισμό των παιδιών ώστε να μην είναι άτακτα.
Φτιάχνουμε με ζυμάρι την κυρά- Σαρακοστή
Τι θα χρειαστούμε
Αλεύρι τρεις κούπες
Αλάτι 1 κούπα
Νερό όσο πάρει για να γίνει η ζύμη εύπλαστη.
Πλάθουμε την κυρά-Σαρακοστή και την απλώνουμε σε ένα ταψάκι. Φτιάχνουμε και τα στολίδια της με διάφορους σπόρους ή μοσχοκάρφια (γαρίφαλα) και την βάζουμε στον φούρνο να στεγνώσει, όχι να ψηθεί.
Στην συνέχεια την κρεμάμε στον τοίχο σαν ημερολόγιο.
Σε μερικές περιοχές έβαζαν μέσα στο σώμα της κυρά-Σαρακοστής ένα νόμισμα ώστε όταν το Μεγάλο Σάββατο έκοβαν το τελευταίο πόδι μοίραζαν την Σαρακοστή στην οικογένεια, όποιος έβρισκε το κομμάτι με το νόμισμα ήταν και ο τυχερός.
Ποιήματα για κυρά- Σαρακοστή.
-Πότε θα ‘ρθει η Πασχαλιά
με τα κόκκινα τα αυγά;
Ρωτά ο Μιχάλης την γιαγιά,
μες στα μάτια την κοιτά.
-Ποιος εμένα θα μου πει
για την μεγάλη την γιορτή;
Η γιαγιά σιωπηλή, περιμένει καρτερεί
το εγγόνι τι θα πει, περιέργεια πολύ!
-Θα μου πει το χελιδόνι
που σπαθάτο εκεί σιμώνει,
στην παλιά του την φωλιά,
πότε θα ‘ρθει η Πασχαλιά;
Πάλι σώπασε η γιαγιά
-Θα μου πει η αμυγδαλιά,
εκεί στου κήπου την γωνιά;
σαν νυφούλα καμαρώνει
δεν φοβάται διόλου χιόνι!
-Ρωτώ, ρωτώ, ξαναρωτώ
που απάντηση να βρω;
ποιος εμένα θα μου πει,
πότε θα ‘ρθεί, πότε θα ‘ρθεί
η μεγάλη η γιορτή;
Η γιαγιά χαμογελά, απαντάει σιγανά
-Πότε θα ‘ρθει η Πασχαλιά,
αυτή ξέρει να σου πει:
η κυρά-Σαρακοστή.
